In 2019 voorspelde de Internationale Arbeidsorganisatie het verlies van 80 miljoen fulltime banen wereldwijd als de gemiddelde temperatuur in 2030 met 1,5 graad stijgt. Veel buitenwerk wordt onmogelijk omdat het lichaam hoge temperaturen niet verdraagt. De klimaatverandering beïnvloedt gezondheid, productiviteit en zelfredzaamheid van werkenden. Dit heeft de volgende oorzaken:

• Een toename en versterking van bekende arborisico’s, zoals werken in warmte.
• Nieuw opkomende risico’s, zoals door dieren en planten die niet eerder voorkwamen in ons land.
• Risico’s door de reactie op klimaatverandering, zoals nieuwe technieken en werkwijzen.

Hittestress door hogere temperaturen

Het is bekend dat de productiviteit van werkenden al afneemt na een uur matige lichamelijke inspanning bij een temperatuur boven de 31 graden. Zwaar lichamelijk werk bij een temperatuur vanaf ongeveer 35 graden geeft hittestress. Die ontstaat bij zittend werk rond de 40 graden. Het leidt tot vermoeidheid, concentratiestoornissen, schade aan inwendige organen en soms tot overlijden.

In Noordwest-Europa zullen hittegolven steeds vaker voorkomen. Nederland kent hittestress als arborisico voor bouwvakkers, agrarische werkers, lassers, metaalbewerkers, werknemers in de keramische industrie, in bakkerijen en de voedingssector. Het werken in warmte zal in Nederland hoe dan ook véél vaker gaan voorkomen. Het tropenrooster in de zomer is inmiddels een bekend arbo-instrument, maar er moeten betere oplossingen komen.

Hittestress is één voorbeeld van de al bekende arborisico’s die sterker en frequenter zullen worden door klimaatverandering. Het hooikoortsseizoen bijvoorbeeld begint dan eerder, het duurt langer, en er zijn andere pollen door nieuwe vegetatie. Denk daarnaast aan natuur- en andere branden, infectieziekten en water- en luchtvervuiling.

Lichaamstemperatuur mag niet te hoog oplopen

De Nederlandse Gezondheidsraad acht een grenswaarde voor omgevingstemperatuur niet goed mogelijk, mede gezien de natuurlijke temperatuurvariatie bij mensen. Wel adviseert de raad te voorkómen dat de zogeheten gemiddelde lichaamskerntemperatuur boven 38°C stijgt.

De internationale ISO-norm 7243 bevat adviezen voor lichte en matige inspanningen bij verschillende omgevingstemperaturen. Het Amerikaanse instituut voor arbeidsomstandigheden (NIOSH) heeft zo’n norm wat betreft zwaar werk. Raadpleeg de arbeidshygiënist als je precies wilt weten wat werknemers aankunnen.

De wetenschap wijst uit dat gewenning aan hitte enigszins mogelijk is. In ieder geval is het belangrijk dat medewerkers bij warmte flink drinken, liefst water. Compenseren van het vochtverlies door zweten vermindert gevolgen van hittestress. Risicogroepen voor hittestress zijn:

• onervaren, nieuwe medewerkers;
• mensen die na een verlof van langer dan een week het werk in warmte ontwend zijn;
• medewerkers die plotseling op warme zomerdagen met hittestress te maken krijgen;
• werknemers met obesitas, met problemen door hart- en vaatziekten of ademhaling.

Een werkgever die een nieuw gebouw of aanpassingen overweegt, doet er goed aan gelijk te denken aan meer waterpunten. Ook moet er aandacht zijn voor ventilatie, zonwering en ramen die open kunnen. Voor werk buiten kunnen koelvesten in de zomer soelaas bieden.

Nieuwe ziekteverwekkers

Met de klimaatverandering zullen ook nieuwe insecten en andere organismen zich steeds meer in Nederland gaan vestigen. Die kunnen een ziekteverwekker overbrengen. Een vervolgrisico is dat er meer of andere bestrijdingsmiddelen worden ingezet. We weten al dat er in Nederland steeds meer teken voorkomen die de ziekte van Lyme kunnen overbrengen. Ook in zachte wintermaanden kunnen teken bijten, zo waarschuwt het RIVM.

De nieuwe risico’s in verband met klimaatverandering lijken voorlopig niet groot. Het raakt wel bedrijven die tropische producten importeren: zij moeten attent zijn op meereizende larven en insecten die zich in hun productielocatie vestigen. Verder gaat het om buitenwerk in de natuur, om de agrarische sector en in vervolg daarop deels de voedingsindustrie. En de zorgsector moet alert zijn op (nu nog incidentele) exotische ziekten.

Er zijn meer branches die zich (deels) wijden aan ‘groene productie’. Denk aan natuurbeheer, inzamelen en verwerken van organisch afval, aan recycling van apparaten en onderdelen, aan introductie van herbruikbare materialen met nieuwe eigenschappen.

Bij veel organisaties is sprake van ‘cradle to cradle’: steeds weer kleine vernieuwingen voor minder druk op het milieu, zoals door hergebruik van restproductie. Dit geeft risico’s van nieuwe blootstelling aan gevaarlijke stoffen, biologische agentia en onbekende procedés. Nieuwe ‘groene banen’ gaan vaak naar degenen die al ander belastend werk deden.

Aanpassing van werkwijzen

De klimaatverandering stimuleert nieuwe werkwijzen. Voor de bouw wordt voorzien dat de warmte reden is voor meer prefabricatie, in bedrijfshallen. Dat geeft nieuwe zorgpunten: klimaat- en stofbeheersing, akoestiek, machineveiligheid, lichtere maar wel beschermende werkkleding.

Nieuwe technologie brengt nieuwe uitdagingen met zich mee. Zo gaan elektrotechnische bedrijven steeds meer zonnepanelen installeren, wat vraagt om instructie en hulpmiddelen voor veilig werken op hoogte. In de montage- en installatiesector moeten mensen nieuwe veiligheidstechnieken onder de knie zien te krijgen. Het vak verandert door techniek voor ‘opslag’ van elektriciteit en de transitie naar duurzame energie. Brandweermannen moeten nieuwe technieken leren voor blussen van smeulende elektrische auto’s.

Bewustzijn groeit

Het inzicht dat er arbeidsgezondheidskundige risico’s ontstaan door klimaatverandering groeit. Er staan werkgevers, werknemers en deskundigen nog veel verrassingen te wachten. Denk bij nieuwe risico’s volgens de arbeidshygiënische strategie: wat is de dreiging precies, is de bron van gevaar af te sluiten, is er een organisatorische oplossing mogelijk in plaats van individuele bescherming?

Het Europees Agentschap voor gezond en veilig werk attendeert op organisatie-aspecten.

• Decentralisatie: duurzame energie komt vaker van diverse kleinschalige installaties, ook op het eigen terrein van een werkgever. Dat vraagt om nieuwe manieren van aanleg en onderhoud. Het terugdringen van woon-werkverkeer betekent meer werk thuis of elders. Het terugdringen van transport zal leiden tot productie op meerdere locaties. Denk aan geavanceerde fabricagetechnieken als 3D-printen, maar ook assemblagewerk dicht bij de eindgebruiker. Die variatie vraagt om allerlei aanpassingen voor gezond en veilig werk.
• Uitbesteding: deels gekoppeld aan decentralisatie is meer uitbesteed werk te verwachten, en toename van zzp’ers en micro-ondernemingen. Hierdoor is er meer coördinatie nodig voor gezondheid en veiligheid op het werk.
• Psychosociaal: kunnen medewerkers overweg met voortdurende vernieuwing in het productieproces vanwege het milieu?