Met een levenscyclusanalyse (afgekort LCA, in het Engels een life cycle assessment) onderzoek je de milieu-impact van – jawel – de hele levensfase van je product of dienst. Dat loopt dus van het winnen van de grondstoffen, via het gebruik tot aan het afdanken van het product. Dankzij zo’n analyse moet duidelijk worden waar voornamelijk de negatieve milieu-impact zit. En uiteraard is het idee dat ondernemers op basis van de resultaten die negatieve impact gaan verkleinen (artikel).

Breder dan CO2-uitstoot

De LCA doet daarmee denken aan het berekenen en verkleinen van de CO2-voetafdruk (artikel) van je bedrijf. Maar een LCA is nadrukkelijk breder dan alleen maar CO2-uitstoot. De LCA berekent namelijk de scores op een brede waaier aan impact-punten, die uiteenlopen van klimaatverandering, aantasting van de ozonlaag en watergebruik tot aan grondstoffengebruik en de impact op de menselijke gezondheid van de uitstoot van schadelijke stoffen in lucht en water.

Met een LCA kun je uitvinden wat de milieubelasting is van een product of dienst gedurende de hele levensfase. Ter afbakening: vanwege de berekeningsmethode (daar komen we zo op) is het meestal veel ingewikkelder om een LCA uit te voeren voor diensten dan voor producten. Daarom focust dit artikel op de LCA voor producten.

LCA uitvoeren in vier stappen

Je kunt een LCA zo uitgebreid maken als je wilt, maar je doorloopt in elk geval deze vier stappen:

1. Afbakenen van het doel en de reikwijdte van de analyse.
2. Data verzamelen.
3. De impact op het milieu berekenen van de verzamelde data.
4. Interpretatie van de uitkomsten en die omzetten in actie.

Over de verschillende stappen valt enorm veel te vertellen, maar we houden het redelijk beknopt. Vooral ook omdat het de vraag is of je als mkb’er de tijd en de expertise hebt om een LCA helemaal zelf uit te voeren. Het ligt eerder voor de hand om het uit te besteden aan een gespecialiseerd bureau. Niettemin is het nuttig om te weten wat de stappen globaal inhouden, zodat je ook beter kunt bepalen of een LCA genoeg oplevert voor jouw bedrijf.

Stap 1: start met afbakenen

Doordat een LCA kijkt naar veel verschillende thema’s, kan het onderzoek al snel heel uitgebreid worden. Daarom is het van belang dat je goed afbakent wat je precies gaat analyseren. Een doel voor de LCA van een product geeft daarbij al richting. Wil je bijvoorbeeld de milieu-impact van de productie terugdringen, dan kun je ervoor kiezen om alleen die punten te analyseren waar je de meeste impact verwacht. Is het doel een duurzaamheidskeurmerk (artikel) aanvragen voor je product of voldoen aan een internationale ISO-norm, dan schrijft de uitgevende instantie meestal voor welke thema’s je moet onderzoeken.

Rekenen met een ‘functional unit’

Om de analyse verder af te bakenen en om de uitkomsten te kunnen vergelijken, werkt de LCA met een functionele eenheid (of functional unit) van het product. Dat kan één product zijn, maar ook bijvoorbeeld 1 kilo van een product. Verder is het vaak nodig om ook het gebruik te definiëren in deze functionele eenheid. Het gaat immers over de hele levenscyclus van een product. Dus niet alleen om de productie van een föhn of wasmachine, maar ook om de impact van één droogbeurt of één wasprogramma.

Een andere manier om de LCA af te bakenen is de levenscyclus zelf. Want hoe lang die duurt, kan nogal verschillen. Een stuk zeep bijvoorbeeld is binnen een jaar wel op, maar sommige bouwmaterialen moeten wel 25 jaar mee kunnen. Dat maakt de analyse van productie tot afdanken (‘crade-to-grave’ in vaktermen) ook stukken intensiever. Je kunt dan ook kiezen voor een LCA van de milieu-impact tót aan het moment dat het product geproduceerd is en het de fabriek verlaat (‘crade-to-gate’).

Stap 2: data verzamelen

De volgende stap is het verzamelen van de gegevens die nodig zijn voor de analyse. De hele levenscyclus van een product bestaat globaal uit deze fases: het winnen van ruwe grondstoffen voor het product, de productie zelf, transport naar klanten (let wel, er is uiteraard ook transport van toeleveranciers), gebruik van het product en tot slot het afdanken van het product. Van al deze fases moet je gegevens hebben over de milieu-impact van je functional unit. Denk aan energieverbruik (en wat voor soort energie dan), transportkilometers (niet alleen van jezelf, maar ook van toeleveranciers) en welke grondstoffen er allemaal in het product zitten en hoe die worden gewonnen.

Idealiter zijn dit ‘primaire gegevens’, die je zelf opspoort. Dat wil zeggen dat het data zijn die exact weergeven wat er gebeurt bij jouw product, zoals het aantal kilometers tussen een fabriek en een distributiepunt. Zijn de primaire data niet beschikbaar, dan kun je ook secundaire data meenemen, die niet zijn toegespitst op jouw bedrijf. Er bestaan voor dergelijke data overigens ook (betaalde) databases, zoals Ecoinvent.

Stap 3 en 4: impactanalyse en interpretatie

Vervolgens kun je de daadwerkelijke milieu-impact berekenen van al die verzamelde data. Hiervoor bepaal je op welke indicatoren je de scores wilt weten en wat de meetmethode wordt. Zo kun je de impact laten uitdrukken in de impact op klimaatveranderingen in CO2-equivalenten. Zoals eerder opgemerkt: misschien is het je expertise, maar anders is het eerder een klus voor een externe partij. Dit deel van de analyse levert een soort scorekaart voor verschillende thema’s. De volgende – en eigenlijk belangrijkste – stap is het interpreteren van de uitkomsten en uiteraard het inzetten van haalbare verbeteringen.

Voordelen en beperkingen van een LCA

Als voordelen van een LCA worden vaak genoemd dat het je helpt in het bijsturen van de bedrijfsvoering, optimalisatie van de productie en de transportketen, kostenbesparing en uiteraard het verkleinen van de milieu-impact. Ook levert een LCA concrete scores op, die kunnen helpen bij het overtuigen van klanten, zakenpartners of financiers.

Beperkingen zijn er ook. Zoals gezegd is de LCA voor diensten vaak lastiger uit te voeren. Daarnaast kan het zijn dat de berekening door aannames en ontbrekende gegevens enigszins een papieren werkelijkheid wordt, terwijl de milieu-impact rondom de fabriek in de praktijk misschien niet alarmerend is. Ook is er wel kritiek dat de LCA weliswaar breed kijkt, maar tussen de vaak aangehaalde meetpunten niet naar de sociale impact (artikel) van de productie.

Focus op productontwerp?

Al met al is een LCA ook een zeer intensief traject, en daarbij is het altijd de vraag of het voor een doorsnee mkb’er haalbaar is. Om het praktisch te houden, zou je kunnen starten met een analyse van het productontwerp (artikel). Vaak is daar namelijk de meeste milieuwinst te behalen, juist omdat het doorwerkt op alle andere stappen in de productieketen. Maak je het product bijvoorbeeld kleiner, dan zijn er minder grondstoffen nodig en kunnen er ook méér producten in dezelfde truck. En aan het eind van de levenscyclus is er een kleinere hoeveelheid afval. Wel blijft staan: zo’n analyse is wel een keer gemaakt, maar dan de uitvoering nog…

Lees ook het artikel over verduurzaming van je bedrijf op basis van zogeheten science-based targets: Vergroenen met een wetenschappelijke basis